HLT.vn - iDiaLy.com - DiaLy.edu.vn
BÀI 19: DÂN SỐ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN DÂN SỐ THẾ GIỚI - Chân trời sáng tạo
Admin: Tài trợ bởi: HLT.vn - Cung cấp cà phê và máy cà phê - 23/10/2023
BÀI 19: DÂN SỐ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN DÂN SỐ THẾ GIỚI
I. DÂN SỐ THẾ GIỚI
1. Đặc điểm dân số thế giới
- Dân số tăng lên theo thời gian, năm 2020, dân số thế giới khoảng 7,79 tỉ người, gấp khoảng 3 lần so với năm 1950.
- Dân số giữa các nước, các vùng lãnh thổ rất khác nhau.
2. Tình hình phát triển dân số thế giới
- Dân số không ngừng tăng, đặc biệt từ khoảng giữa thế kỉ XX
- Hiện tượng “bùng nổ dân số” gây ra những vấn đề về kinh tế - xã hội, môi trường nghiêm trọng, suy thoái tài nguyên.
- Dân số thế giới sẽ tiếp tục tăng trong thế kỉ XXI với tốc độ chậm hơn so với thời gian trước. Dự báo đạt khoảng 9 tỉ người vào năm 2037.
II. GIA TĂNG DÂN SỐ
1. Gia tăng dân số tự nhiên
- Là sự tăng giảm dân số do hai nhân tố sinh đẻ và tử vong quyết định, thể hiện qua tỉ suất sinh thô và tỉ suất tử thô.
a. Tỉ suất sinh thô
- Là sự tương quan giữa số trẻ em được sinh ra trong năm còn sống so với số dân trung bình ở cùng thời điểm. Tỉ suất sinh thô thế giới năm 2020 là 19‰, xu hướng giảm. Giai đoạn 2015 - 2020, tỉ suất sinh thô cao nhất thế giới là châu Phi có 33,6‰, thấp nhất là Châu Âu chỉ 10,4‰.
b. Tỉ suất tử thô
- Là sự tương quan giữa số người chết trong năm so với số dân trung bình ở cùng thời điểm. Tỉ suất tử thô thế giới năm 2020 là 7‰, xu hướng tăng. Giai đoạn 2015 - 2020, tỉ suất tử thô cao nhất thế giới là châu Âu có 11,0‰, thấp nhất là Châu Đại Dương chỉ 6,8‰.
c. Tỉ suất tăng dân số tự nhiên
- Xác định bằng hiệu số giữa tỉ suất sinh thô và tỉ suất tử thô trong một khoảng thời gian xác định trên một đơn vị lãnh thổ. Tỉ suất tăng dân số tự nhiên thế giới năm 2020 là 1,2%, xu hướng giảm. Giai đoạn 2015 - 2020, tỉ suất tăng dân số tự nhiên cao nhất thế giới là châu Phi (2,5%), thấp nhất là Châu Âu (-0,06%).
2. Gia tăng dân số cơ học
Gồm hai bộ phận: xuất cư và nhập cư.
- Tỉ suất nhập cư: tương quan giữa số người di chuyển đến một vùng lãnh thổ so với số dân trung bình cùng thời điểm.
- Tỉ suất xuất cư: tương quan giữa số người di chuyển ra khỏi một vùng lãnh thổ so với số dân trung bình cùng thời điểm
- Tỉ suất gia tăng dân số cơ học là hiệu số giữa tỉ suất nhập cư và tỉ suất xuất cư.
Gia tăng cơ học không làm thay đổi số dân trên toàn thế giới nhưng đối với từng quốc gia, khu vực thì nó có thể làm thay đổi số dân và tác động quan trọng đến phát triển kinh tế - xã hội.
3. Gia tăng dân số thực tế
- Được xác định bằng tổng số giữa tỉ suất tăng dân số tự nhiên và tỉ suất tăng dân số cơ học (tính bằng %). Gia tăng dân số thực tế của thế giới có xu hướng giảm. Giai đoạn 2015 - 2020, gia tăng dân số thực tế cao nhất ở châu Phi với 2,5%, thấp nhất ở châu Âu chỉ 0,1%.
- Quy mô thế giới, gia tăng dân số thực tế phụ thuộc vào gia tăng dân số tự nhiên. Quy mô quốc gia, vùng lãnh thổ gia tăng dân số thực tế phụ thuộc vào cả gia tăng tự nhiên và gia tăng cơ học.
III. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN GIA TĂNG DÂN SỐ THẾ GIỚI
1. Kinh tế - xã hội
- Các quốc gia, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế cao, điều kiện sống tốt, thu nhập của người dân cao, cơ sở hạ tầng hiện đại sẽ thu hút dân nhập cư và ngược lại. Các quốc gia, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế thấp hơn, tỉ lệ dân số làm nông nghiệp cao dẫn đến nhu cầu về nguồn lao động nhiều hơn, gia tăng dân số cao.
- Chính sách dân số ở các nước, phong tục, tập quán và tâm lí xã hội, độ tuổi kết hôn,… ở mỗi vùng lãnh thổ trong những thời kì nhất định có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến sự gia tăng dân số.
2. Tự nhiên - sinh học
- Điều kiện tự nhiên (vị trí địa lí, khí hậu, đất đai, sông ngòi,...); cơ cấu sinh học của dân số (độ tuổi, giới tính),… cũng tác động đến gia tăng dân số.
3. Các nhân tố khác
- Thiên tai, dịch bệnh,… cũng ảnh hưởng đến gia tăng dân số ở các khu vực, quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới.
Tài liệu Địa Lý được idialy.com sưu tầm dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo.
iDiaLy.com - Tài liệu , videos địa lý miễn phí
- Kênh youtube.idialy.com
- Kênh tiktok.idialy.com
- Nhóm: nhom.idialy.com - group.idialy.com - iDiaLy.HLT.vn
- Trang: trang.idialy.com - fanpage.idialy.com - DiaLy.HLT.vn
- Webiste/app: idialy.com
Lop4.idialy.com - Lop4.HLT.vn
Lop6.idialy.com - Lop6.HLT.vn
Lop7.idialy.com - Lop7.HLT.vn
Lop8.idialy.com - Lop8.HLT.vn
Lop9.idialy.com - Lop9.HLT.vn
Lop10.idialy.com - Lop10.HLT.vn
Lop11.idialy.com - Lop10.HLT.vn
Lop12.idialy.com - Lop10.HLT.vn
giaoan.idialy.com - giaoan.HLT.vn
tracnghiem.idialy.com
bieudo.idialy.com
atlat.idialy.com
tinhtoan.idialy.com
sodotuduy.idialy.com
dethi.idialy.com
Tải app iDiaLy.com cài vào điện thoại của bạn để không hiện quảng cáo nhé
iDiaLy.com - Tài liệu Địa Lý miễn phí
Trả lời câu hỏi 1 mục I trang 76 SGK Địa lí 10
Dựa vào hình 19.1 và thông tin trong bài, em hãy nhận xét sự thay đổi dân số thế giới theo không gian và thời gian.
Hình 19.1. Cơ cấu dân số thế giới phân theo châu lục, năm 1950 và 2020 (Đơn vị: %)
Phương pháp giải:
Quan sát hình 19.1 và đọc thông tin mục 1 (Đặc điểm dân số thế giới).
Lời giải chi tiết:
- Dân số thế giới tăng lên theo thời gian: Năm 2020, dân số thế giới khoảng 7,79 tỉ người, gấp khoảng 3 lần so với năm 1950.
- Dân số giữa các châu lục, các nước và vùng lãnh thổ rất khác nhau:
+ Dân số châu Á luôn đông nhất (năm 2020, chiếm 59,5% dân số thế giới), dân số châu Âu thấp nhất (năm 2002, chỉ chiếm 9,6% dân số thế giới).
+ Năm 2020, có 14 nước đông dân nhất với số dân mỗi nước trên 100 triệu người (chiếm 63,59% dân số thế giới), 33 quốc gia và vùng lãnh thổ với số dân mỗi nước dưới 0,1 triệu người (chỉ chiếm 0, 017% dân số thế giới).
+ Trung Quốc và Ấn Độ là 2 quốc gia đông dân nhất trên thế giới (chiếm 36,17% dân số thế giới).
Trả lời câu hỏi 2 mục II trang 77 SGK Địa lí 10
Dựa vào hình 19.2 và thông tin trong bài, em hãy nhận xét tình hình phát triển dân số thế giới giai đoạn 1804 – 2020, xu hướng phát triển dân số thế giới giai đoạn 2020 – 2037.
Phương pháp giải:
Quan sát hình 19.2 và đọc thông tin mục 2 (Tình hình phát triển dân số thế giới).
Lời giải chi tiết:
- Dân số thế giới tăng liên tục trong giai đoạn 1804 – 2020, đặc biệt giai đoạn 1927 – 2020 dân số tăng lên rất nhanh dẫn đến hiện tượng bùng nổ dân số.
+ Giai đoạn 1804 – 1927, dân số tăng từ 1 tỉ lên 2 tỉ người mất 123 năm.
+ Giai đoạn 1927 – 2020, thời gian dân số tăng thêm 1 tỉ người ngày càng rút ngắn.
- Dân số thế giới giai đoạn 2020 – 2037 sẽ tiếp tục tăng, dự báo sẽ đạt 9 tỉ người vào năm 2037.
Trả lời câu hỏi mục II trang 77 SGK Địa lí 10
Dựa vào thông tin trong bài, em hãy:
- Phân biệt gia tăng dân số tự nhiên và gia tăng dân số cơ học.
- Trình bày khái niệm gia tăng dân số thực tế. Lấy ví dụ minh họa.
Phương pháp giải:
Đọc thông tin mục II (Gia tăng dân số).
Lời giải chi tiết:
- Phân biệt gia tăng dân số tự nhiên và gia tăng dân số cơ học:
+ Gia tăng dân số tự nhiên là gia tăng do 2 nhân tố sinh đẻ và tử vong quyết định, thể hiện qua tỉ suất sinh thô và tỉ suất tử thô.
Tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên (%) = (Tỉ suất sinh thô – Tỉ suất tử thô)/10
+ Gia tăng dân số cơ học gồm 2 bộ phân xuất cư và nhập cư, tỉ suất gia tăng dân số cơ học là hiệu số giữa tỉ suất nhập cư và tỉ suất suất cư.
Tỉ suất gia tăng dân số cơ học (%) = (Tỉ suất xuất cư – Tỉ suất nhập cư)/10
- Gia tăng dân số thực tế là thước đo phản ánh trung thực, đầy đủ tình hình biến động dân số của một quốc gia, một vùng.
Gia tăng dân số thực tế = Tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên + Tỉ suất gia tăng dân số cơ học
Trả lời câu hỏi mục III trang 79 SGK Địa lí 10
Dựa vào thông tin trong bài, em hãy phân tích các nhân tố tác động đến gia tăng dân số trên thế giới.
Phương pháp giải:
Đọc thông tin trong mục III (Các nhân tố tác động đến gia tăng dân số thế giới).
Lời giải chi tiết:
Các nhân tố tác động đến gia tăng dân số thế giới:
Nhân tố kinh tế - xã hội
- Các quốc gia, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế cao, điều kiện sống tốt, thu nhập của người dân cao, cơ sở hạ tầng hiện đại thu hút dân nhập cư và ngược lại.
Các quốc gia, vùng lãnh thổ trình độ phát triển kinh tế thấp hơn, tỉ lệ dân số làm nông nghiệp cao => nhu cầu về nguồn lao động nhiều hơn, gia tăng dân số cao.
- Chính sách dân số, phong tục tập qán, tâm lí xã hội, độ tuổi kết hôn,… của các nước, vùng lãnh thổ trong những thời kì nhất định ảnh hưởng lớn đến sự gia tăng dân số.
Ví dụ: Trung Quốc là 1 quốc gia có tâm lí “trọng nam khinh nữ”, trước khi điều chỉnh chính sách dân số, người dân cố đẻ con trai => mức sinh cao.
Nhân tố tự nhiên – sinh học
- Điều kiện tự nhiên góp phần làm tăng hoạc giảm mức nhập cư.
Ví dụ: Những vùng đồng bằng màu mỡ, khí hậu ôn hòa thu hút nhiều dân cư đến sinh sống. Ngược lại, những khu vực có khí hậu khắc nghiệt, núi cao hiểm trở sẽ có ít dân cư sinh sống.
- Cơ cấu sinh học của dân số cũng tác động đến gia tăng dân số.
Ví dụ: Quốc gia có dân số nữ trong độ tuổi sinh đẻ cao => mức độ gia tăng dân số cao.
Luyện tập
Giải bài luyện tập 1 trang 79 SGK Địa lí 10
Em hãy giải thích vì sao tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên được coi là động lực phát triển của dân số.
Phương pháp giải:
Dựa vào kiến thức đã học về gia tăng dân số để giải thích.
Lời giải chi tiết:
Tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên được coi là động lực phát triển của dân số vì nó làm thay đổi số dân trên toàn thế giới. Ví dụ: khi tử suất sinh thô cao hơn tỉ suất tử thô thì tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên tăng (dân số tăng).
Giải bài luyện tập 2 trang 79 SGK Địa lí 10
Dựa vào bảng số liệu dưới đây, em hãy tính tỉ suất tăng dân số tự nhiên của Ăng-gô-la, I-ta-li-a, Xin-ga-po, năm 2020 và rút ra nhận xét.
Phương pháp giải:
Tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên (%) = (Tỉ suất sinh thô – Tỉ suất tử thô)/10.
Lời giải chi tiết:
=> Nhận xét:
- Ăng-gô-la có tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên rất cao (3,5% - 2020) do đây là quốc gia đang phát triển ở châu Phi, trình độ phát triển kinh tế thấp, tỉ lệ dân số làm nông nghiệp cao nên cần nhiều lao động.
- Ngược lại, I-ta-li-a có tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên rất thấp (-0,4% - 2020) do đây là quốc gia phát triển, phụ nữ tham gia vào nhiều lĩnh vực đời sống, họ không muốn có con/sinh nhiều con.
- Xin-ga-po cũng là 1 quốc gia phát triển với tỉ suất gia tăng dân số tự nhiên tương đối thấp (0,4% - năm 2020).
Vận dụng
Giải bài vận dụng trang 79 SGK Địa lí 10
Em hãy sưu tầm các thông tin, số liệu về tình hình phát triển dân số và tác động của quá trình này hoặc thành phố trực thuộc Trung ương em đang sống.
Phương pháp giải:
- Tìm kiếm thông tin trên Internet, sách báo,…
- Em có thể truy cập trang web của Tổng cục Thống kê để lấy số liệu về dân số: https://www.gso.gov.vn/
Lời giải chi tiết:
Ví dụ:
- Tình hình phát triển dân số của Hà Nội:
Bảng dân số thành phố Hà Nội giai đoạn 2016 – 2020
Đơn vị: triệu người
Nguồn: Tổng cục Thống kê
* Nhận xét:
Giai đoạn 2016 – 2020 dân số của Hà Nội tăng qua các năm:
+ Giai đoạn 2018 – 2019, dân số tăng nhiều nhất (0,6 triệu người).
+ Giai đoạn 2016 – 2017, 2017 – 2018 và 2019 – 2020 mỗi năm đều tăng thêm khoảng 0,1 triệu người.
- Tác động:
+ Dân số của Hà Nội đông (8,2 triệu người – 2020) => Cung cấp nguồn lao động dồi dào cho các ngành kinh tế, đồng thời là thị trường tiêu thụ rộng lớn.
+ Dân số đông cũng là gánh nặng lớn cho kinh tế - xã hội và môi trường: gia tăng các tệ nạn xã hội; gia tăng tỉ lệ thất nghiệp; thiếu trường học, cơ sở y tế; ô nhiễm môi trường,…
Câu 1 1
Hai quốc gia nào có quy mô dân số đứng đầu thế giới năm 2020?
A. Trung Quốc và Ấn Độ
B. Ấn Độ và Hoa Kì
C. Hoa Kì và Indonexia
D. Trung Quốc và Indonexia
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục I
Lời giải chi tiết:
Năm 2020, Trung Quốc và Ấn Độ là hai quốc gia đông dân nhất trên thế giới, chiếm 36,17% số dân thế giới
=> Đáp án lựa chọn là A
Câu 1 2
Sự bùng nổ dân số ở các nước đang phát triển dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nào sau đây?
A. kinh tế - xã hội phát triển chậm.
B. môi trường bị ô nhiễm, tài nguyên bị suy giảm
C. chất lượng cuộc sống của người dân thấp.
D. sức ép lên kinh tế - xã hội và môi trường
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin trong mục I
Lời giải chi tiết:
Từ đầu thế kỉ XIX đến nay, dân số trên thế giới không ngừng tăng, đặc biệt từ khoảng giữa thế kỉ XX dẫn đến hiện tượng “bùng nổ dân số”, từ đó gây ra những vấn đề về kinh tế - xã hội, môi trường nghiêm trọng, suy thoái tài nguyên
=> Đáp án lựa chọn là D
Câu 1 3
Hiệu số giữa tỉ suất sinh thô và tỉ suất tử thô được gọi là
A. tỉ suất tăng dân số tự nhiên.
B. gia tăng dân số thực tế
C. gia tăng dân số cơ học
D. nhóm dân số trẻ
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục II
Lời giải chi tiết:
Tỉ suất tăng dân số tự nhiên được xác định bằng hiệu số giữa tỉ suất sinh thô và tỉ suất tử thô trong một khoảng thời gian xác định trên một đơn vị lãnh thổ. Đơn vị: phần trăm (%)
=> Đáp án lựa chọn là A
Câu 1 4
Sự chênh lệch giữa số người xuất cư và số người nhập cư được gọi là
A. gia tăng dân số tự nhiên.
B. gia tăng dân số cơ học.
C. gia tăng dân số thực tế
D. quy mô dân số.
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục II
Lời giải chi tiết:
Tỉ suất gia tăng dân số cơ học là hiệu số giữa tỉ suất nhập cư và tỉ suất xuất cư. Đơn vị: phần tram (%)
=> Đáp án lựa chọn là B
Câu 1 5
Đâu là động lực phát triển dân số thế giới?
A. gia tăng dân số cơ học.
B. tỉ suất sinh thô
C. gia tăng dân số tự nhiên
D. gia tăng dân số thực tế
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục II
Lời giải chi tiết:
Động lực phát triển dân số thế giới là gia tăng tự nhiên, gia tăng dân số tự nhiên là mức độ gia tăng dân số trong một quốc gia, một vùng tự sinh ra, gia tăng dân số tự nhiên có ảnh hưởng quyết định đến biến động dân số của một quốc gia và trên toàn thế giới.
=> Đáp án lựa chọn là C
Câu 2
Dựa vào website danso.org, cập nhật số liệu dân số của một số quốc gia để hoàn thành bảng sau:
(lấy ảnh Driver)
Phương pháp giải:
- Thu thập số liệu tại website danso.org
Lời giải chi tiết:
Các quốc gia đông dân nhất | Các quốc gia ít dân nhất | ||||
TT | Quốc gia | Quy mô dân số (triệu người) | TT | Quốc gia |
|
1 | Trung Quốc | 1439,3 | 1 | Thành Vatican |
|
2 | Ấn Độ | 1380,0 | 2 | Tokelau |
|
3 | Hoa Kì | 331,0 | 3 | Niue |
|
4 | Indonesia | 273,5 | 4 | Quần đảo Falkland |
|
5 | Pakistan | 220,9 | 5 | Montserrat |
|
Tổng | 3644,7 | Tổng |
| ||
Câu 3
Dựa vào thông tin mục 2, trang 77 trong SGK, em hãy cho biết thời kì nào dân số thế giới tăng mạnh nhất. Tốc độ gia tăng dân số có xu hướng như thế nào trong tương lai? Tại sao?
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục 2, trang 77 SGK
Lời giải chi tiết:
Từ đầu thế kỉ XIX đến nay, dân số thế giới không ngừng tăng, đặc biệt từ khoảng giữa thế kỉ XX dẫn đến hiện tượng “bùng nổ dân số”, dân số tiếp tục tăng trong thế kỷ XXI, nhưng với tốc độ chậm hơn so với thời gian trước. Con người đã nâng cao nhận thức, nhận thấy những hậu quả về kinh tế - xã hội, môi trường khi tốc độ dân số tăng nhanh
Câu 4
Em hãy nối các ý ở cột A phù hợp với các ý ở cột B
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục II
Lời giải chi tiết:
- Gia tăng dân số tự nhiên là gia tăng dân số do hai nhân tố sinh đẻ và tử vong quyết định, thể hiện qua tỉ suất sinh thô và tử suất tử thô
- Gia tăng dân số cơ học gồm hai bộ phận xuất cư và nhập cư
=> Đáp án lựa chọn:1 – a,d. 2 – b,c
Câu 5
Vẽ sơ đồ khái quát các nhân tố tác động đến gia tăng dân số thế giới
Phương pháp giải:
- Đọc thông tin mục III
Lời giải chi tiết:
Câu 6
Lấy ví dụ minh họa về các tác động của nhân tố tự nhiên, kinh tế - xã hội đến gia tăng dân số trên thế giới và các quốc gia
Phương pháp giải:
- Liên hệ thực tế
Lời giải chi tiết:
- Tự nhiên: những khu vực, quốc gia có địa hình bằng phẳng, nguồn nước dồi dào, khí hậu thuận lợi cho sinh sống và sản xuất là nơi dân cư tập trung đông đúc ví dụ: đồng bằng Ấn Hằng, các đồng bằng khu vực Đông Nam Á , ngược lại những khu vực điều kiện tự nhiên khắc nghiệt dân cư thưa thớt ví dụ: sa mạc Sahara, Cao nguyên Tây Tạng,….
- Kinh tế - xã hội: các quốc gia, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế cao, điều kiện sống tốt, thu nhập cao, cơ sở hạ tầng hiện đại sẽ thu hút dân nhập cư và ngược lại ví dụ: Hoa Kì và các quốc gia Tây Âu trở thành những điểm nóng thu hút dân nhập cư hàng năm. Các quốc gia, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế thấp hơn, tỉ lệ dân số làm nông nghiệp cao hơn dẫn đến nhu cầu về nguồn lao động nhiều hơn, gia tăng dân số cao điển hình các quốc gia khu vực châu Phi.
